De rechten van de inheemse bevolking in El Salvador worden sinds 2014 grondwettelijk erkend. Sindsdien is er nog altijd geen enkele beleidsbeslissing genomen om deze historische stap in de praktijk te brengen.
Leiders van inheemse gemeenschappen en organisaties in de Centraal-Amerikaanse staat El Salvador vrezen dat de in juni 2014 geratificeerde grondwetswijziging, die nieuwe rechten voor de indianen bevat, dode letter zal blijven. "Aan goede intenties geen gebrek, maar nu moet er ook schot in de zaak komen", verklaart Betty Pérez, hoofd van de Salvadoraanse Nationale Inheemse Coördinatieraad.
De aanpassing van artikel 63 van de grondwet bepaalt dat El Salvador "inheemsen erkent en een beleid uitwerkt voor het behoud en de ontwikkeling van hun etnische en culturele identiteit, wereldvisie, waarden en spiritualiteit". Dit heeft betrekking op een brede waaier van zaken, van respect voor hun geneeskunde tot hun collectieve landrechten.
De inheemse bevolking van El Salvador werd decennialang genegeerd – sinds hun rebellie in 1932, die onder het bewind van dictator Maximiliano Martínez bloedig in de kiem werd gesmoord. Daardoor is er maar weinig bekend over de sociaaleconomische omstandigheden waarin ze vandaag leven.

Pachters
Volgens het rapport Perfil de los Pueblos Indígenas de El Salvador dat de Salvadoraanse regering en inheemse organisaties in 2003 samen met de Wereldbank schreven, is ongeveer een tiende van de 6,5 miljoen inwoners van het land van inheemse oorsprong. Zij doen vooral aan landbouw als pachter of landarbeider. Veel gemeenschappen maken en verkopen ook traditionele gebruiksvoorwerpen.
Organisaties en experts zeggen dat de toepassing van de grondwet een beleid vereist met exclusieve focus op de wereldvisie van elke indianengroep op het vlak van onderwijs, milieu, arbeid, gemeenschapsontwikkeling en landrechten. De gezondheidszorg bijvoorbeeld moet een 'interculturele' focus hebben, zodat de inheemse bevolking verzorging kan krijgen die hun cultuur respecteert. Dat staat ook zo in een rapport uit 2013 van de toenmalige speciale VN-rapporteur voor de rechten van inheemse volkeren, James Anaya, die het land bezocht in 2012.

Genezing
Zo'n focus zou de erkenning van traditionele geneespraktijken mogelijk maken, zoals de genezingsrituelen van de 88-jarige Rosalío Turush in Izalco. Zij leerde het gebruik van kruiden van haar voorouders, onder meer om pijn te verzachten bij een botbreuk of verstuiking. "Vroeger waren geneesmiddelen zeldzaam, dus gebruikten de mensen planten", vertelt Turush. "Om dysenterie te genezen bijvoorbeeld, is er een plant die we trencillo noemen. Vandaag komen patiënten vooral voor mijn massages."
Om de grondwetswijziging, die de nieuwe rechten regelt, in de praktijk te brengen, zijn er uitvoeringswetten nodig. Op dat vlak is er nog bijna geen enkel initiatief genomen. "Als de beleidsmakers hier geen werk van maken, zal de hervorming dode letter in de grondwet blijven", verklaarde Florentín Meléndez, opperrechter van het Salvadoraanse Hooggerechtshof.
Hij verwees op de herdenking van het bloedbad van 1932 ook naar de netelige kwestie van het collectieve landbezit, dat al in de grondwet stond maar nog steeds niet geregeld is. "Gemeenschappelijk bezit is erkend, maar de regering moet nog een concrete invulling geven aan die rechten, niet enkel op papier."
Aan het eind van de negentiende eeuw werd het gemeenschappelijke land van de indianen ingepalmd door koffieplantages. De plantagebezitters lijfden tienduizenden indianen en boeren in als loonarbeiders die in schrijnende armoede moesten leven. De sociale onvrede die daaruit voortkwam, was later een van de oorzaken van de burgeroorlog (1980-1992) waarbij 80.000 mensen werden vermoord door rechtse doodseskaders in dienst van de grootgrondbezitters en door de gewapende opstand tegen deze repressie.

Machtige oppositie
Volgens Pérez is de grondwettelijke hervorming zelf tien jaar lang vertraagd door het verzet van machtige economische groepen, die vreesden voor het kwijtspelen van het gemeenschappelijke land dat zij in de negentiende eeuw van de inheemse groepen hadden geroofd, of andere maatregelen die hun belangen zouden schaden.
Deze machtsgroepen houden nu ook de goedkeuring van uitvoeringswetten tegen om de hervorming te implementeren. "We leven in een kapitalistisch systeem. Er zijn economische en politieke elementen die de regering verhinderen om deze verandering door te voeren", meent Pérez.

Bron: : IPS, Edgardo Ayala, Claudia Ávalos in www.dewereldmorgen.be