De man die Zuid-Afrika van de apartheid verloste is niet meer. Zijn betekenis voor Zuid-Afrika kan niet overschat worden. Maar wist je dat Cuba een cruciale rol heeft gespeeld in het einde van de apartheid en in de vrijlating van Mandela? Op het Afrikaans continent was het piepkleine Cuba in de jaren zeventig tot negentig een belangrijk tegengewicht tegen supermacht VS.

“Zonder het internationalisme zou de Cubaanse revolutie niet eens bestaan”, zegt Fidel Castro in een van zijn vele speeches. Het is niet gelogen. Tijdens de Koude Oorlog aarzelde Cuba niet om gevaarlijke, militaire missies te ondernemen om mee te helpen strijden tegen het imperialisme van de VS. Op vraag van zusterlanden waren er internationale missies in Vietnam, Syrië, Algerije, Ghana, Congo (Brazzaville), Zaïre, Equatoriaal Guinea, Zimbabwe, Ethiopië, Somalië, Eritrea, Zuid-Jemen, Tanzania, Angola, Namibië en Guinea-Bissau. Ook was er steun aan verschillende guerrillabewegingen in Latijns-Amerika. Cuba ondernam deze missies zelfs als het daar allesbehalve voordeel uit haalde. De meeste missies waren zelfs tegen de zin van de Sovjet-Unie, zijn beschermheer en belangrijkste handelspartner. De belangrijkste missie was ongetwijfeld die in Angola. En het is deze die ons naar Mandela en het einde van de apartheid leidt.

Het verhaal begint bij de onafhankelijkheid van Angola in 1975. In oktober van dat jaar, een maand voor de onafhankelijkheid zal worden uitgeroepen, vallen Zuid-Afrikaanse troepen het land binnen met de bedoeling de MPLA (de marxistisch geïnspireerde bevrijdingsbeweging die de onafhankelijkheid verwierf) van de macht te verdrijven. Een marxistisch regime in Angola zou hun controle over Namibië in het gedrang kunnen brengen. Zonder steun zal het MPLA wellicht niet standhouden en zal Zuid-Afrika ook over Angola de controle verwerven. De SU stelt zich heel terughoudend op. Daarom richt de Angolese bevrijdingsbeweging MPLA zich tot Cuba voor militaire bijstand. Cuba stuurt 36.000 manschappen en weet de opmars van Zuid-Afrika tegen te houden. In maart 1976 trekt het apartheidsleger zich terug.
De zaak is nog niet helemaal geklonken. In 1977 is er rebellie binnen het MPLA. Nito Alves, een Moskou getrouwe pleegt een coup tegen voorman Agostinho Neto. De coup kan alleen verijdeld worden omdat Cubaanse troepen samen vechten met de loyale MPLA-strijders.
In de jaren tachtig treedt Cuba opnieuw in actie. Zuid-Afrika krijgt in de gaten dat de SU verzwakt is en bereidt een offensief voor in Zuid-Angola. Samen met het door de CIA gesteunde rebellenleger UNITA valt het aan in november 1987. Op vraag van de Angolese overheid stuurt Cuba prompt meer dan 50.000 soldaten. Na enkele weken van hevige gevechten wordt in Cuito-Cuanavale het Zuid-Afrikaans leger verslagen. Het apartheidsleger trekt zich terug uit Angola en daarna uit Namibië. Deze strategische afstraffing is niet alleen een militaire nederlaag maar ook een morele opdoffer. Het leidt uiteindelijk tot de afschaffing van de apartheid. Het is ook een belangrijke bijdrage voor de bevrijding van Zimbabwe. In totaal zullen over de verschillende missies heen 400.000 Cubanen gevochten hebben in Angola, meer dan 2.000 lieten daarbij het leven.

Kroongetuige Mandela blikt, na zijn vrijlating, over het Cubaans optreden terug op de volgende manier:
“We komen hier met een groot gevoel van schuld die we hebben t.a.v. het Cubaanse volk. Welk land kan een indrukwekkender palmares van altruïsme voorleggen dan Cuba in zijn relaties met Afrika? Hoeveel landen in de wereld genieten van het werk van Cubaanse gezondheidswerkers en leerkrachten? Welk land heeft ooit Cuba’s hulp tevergeefs gevraagd? Hoeveel landen die bedreigd werden door het imperialisme of die vochten voor nationale bevrijding konden rekenen op Cuba’s steun? In de gevangenis hoorde ik voor het eerst van de gigantische steun die Cubaanse vrijwilligerstroepen het Angolese volk gaven, zo groot dat je er aan zou twijfelen of het waar was! ...
Wij in Afrika zijn gewoon slachtoffer te worden van landen die ons territorium willen inpikken en onze soevereiniteit willen onderuit halen. Het was nooit voorgekomen in de Afrikaanse geschiedenis dat een ander volk de wapens opneemt om ons te verdedigen....
De verpletterende nederlaag die het racistische leger werd toegebracht in Cuito Cuanavale, was een overwinning voor heel Afrika! ... Zonder de nederlaag van Cuito Cuanavale zou de ban op onze organisaties niet opgegeven geweest zijn! De nederlaag van het racistische leger in Cuito Cuanavale heeft het mogelijk gemaakt dat ik vandaag hier ben! Cuito Cuanavale is een keerpunt geweest in de bevrijdingsstrijd van het continent en voor ons land in de strijd tegen de gesel van de apartheid! De beslissende nederlaag van Cuito Cuanavale heeft de krachtsverhoudingen in de regio veranderd en verminderde substantieel de capaciteit van het Pretoria-regime in het destabiliseren van de buurlanden."

Cuba was het eerste land dat Mandela na zijn vrijlating bezocht.

Bron: Marc Vandepitte op www.dewereldmorgen.be