Op het boekenfestival Mind the Book in Gent stelde Prof. dr. Saad Naji Jawad ‘Beyond Educide’ voor, een boekje over de vernietiging van het Iraakse onderwijs door de VS en hun bondgenoten. Professor Jawad bleef zowel in de jaren 90 als na de invasie in 2003 aan de universiteit van Bagdad werken. In 2009 vluchtte hij naar Engeland.

Er wordt gezegd dat het onderwijs in Irak vroeger van een zeer hoog was. Klopt dat?
Saad Jawad. De UNESCO (Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur, n.v.d.r.) stelde in maart 2003 dat het onderwijssysteem in Irak vóór 1991 een van de beste in de regio was. Er was een hoog niveau van geletterdheid, zowel bij mannen als vrouwen. Het hoger onderwijs, in het bijzonder de wetenschappelijke en technologische instellingen, voldeden aan de internationale normen en het personeel was hoog gekwalificeerd.

In de jaren 90 werkte u in Irak. Hadden de sancties een zware invloed op het onderwijs?
Saad Jawad. De sancties, opgelegd na de Iraakse invasie van Koeweit, waren de aanzet tot de vernietiging van het onderwijssysteem. Onderwijsbudgetten, uitgaven en salarissen werden teruggeschroefd tot op het laagste niveau in de geschiedenis van het moderne Irak. Het wetenschappelijk onderzoek kreeg zware klappen: de Verenigde Staten domineerden het sanctiecomité van de Verenigde Naties en ontzegden universiteiten en individuele medewerkers het recht op fundamenteel onderzoek en materiaal zoals boeken, wetenschappelijke tijdschriften, onderzoekspapers, enzovoort. Er mochten zelfs geen potloden meer binnen. Het salaris van een hoogleraar bedroeg op een gegeven moment 15 dollar per maand. Het merendeel van de Iraakse academici kampte met depressies en gevoelens van verzet. Veel van mijn collega’s zijn tussen 1990 en 2003 naar het buitenland vertrokken.

Na de invasie van 2003 verbeterde het er wellicht niet op.
Saad Jawad. Inderdaad, langzaam maar zeker verslechterde de situatie in Bagdad. Chaos en het gebrek aan openbare veiligheid maakten het leven steeds moeilijker. Het meest gevaarlijke en intimiderende gevolg van de bezetting was de golf van moorden op de leden van het onderwijzend personeel van de verschillende universiteiten en scholen. Men kan gerust zeggen dat de verschillende Iraakse, regionale en internationale inlichtingendiensten aan deze moordcampagne meededen. De Vereniging van Iraakse Academici – een gerespecteerde onafhankelijke instantie waarvan de voorzitter, professor Issam al-Rawi, zelf werd vermoord – documenteerde 269 moorden op academici. Nog eens 285 anderen werden op verschillende manieren bedreigd, aangevallen of onder druk gezet om hun werk niet te hervatten. Professor al-Rawi noemde deze statistieken bijtend ‘de Oogst van de Bevrijding’. Volgens recente statistieken zijn zo’n vijfhonderd leden van het hoger onderwijspersoneel vermoord. 6.700 gekwalificeerde academici hebben het land verlaten. Als een direct gevolg van deze migratie, werden meer dan 100 hogere studierichtingen in verschillende instellingen gewoon geannuleerd.

Waarom was de vernietiging van het onderwijs zo belangrijk voor de Verenigde Staten?
Saad Jawad. Madeleine Albright, minister van Buitenlandse Zaken onder president Clinton, wist vlak voor de invasie van 2003 heel gevat te antwoorden op de vraag of een invasie echt nodig was, vermits het land toch vernietigd was en alle massavernietigingswapens uitgeschakeld: “Yes, but the brains are still there.” (‘Ja, maar de brains zijn er nog altijd’, n.v.d.r.) Kan het nog duidelijker? Irak moest kapot en vooral de academici moesten worden uitgeschakeld, want een hooggeschoolde middenklasse heeft de capaciteit om het land terug op te bouwen. En dat moest koste wat het kost worden vermeden.

Officieel heeft de bezetter zich nu teruggetrokken. Betekent dit ook dat het nu beter gaat in Irak?
Saad Jawad. We moeten waakzaam blijven. De terugtrekking van Amerikaanse troepen is een overwinning voor het verzet van het Iraakse volk, en voor de inspanningen van vredesactivisten wereldwijd. Het is een belangrijke mijlpaal. Toch betekent de zogenaamde terugtrekking niet het einde van de Amerikaanse voetafdruk. Verschillende privéfirma’s en hun huurlingen blijven actief in Irak, zonder effectieve controle en zonder enige transparantie. Het is bovendien rampzalig dat ook de marionettenregering onder leiding van Maliki aan de macht blijft en een sektarische politiek voert. Over heel Irak zijn onlangs honderden mensen gearresteerd tijdens een operatie van de veiligheidstroepen tegen leden van de verboden Baathpartij (de partij van Saddam Hoessein, n.v.d.r.). Het hardhandig optreden startte in oktober 2011, toen het ministerie van Hoger Onderwijs jacht maakte op leden van de Tikrit Universiteit in Salahaddin. Dit optreden werd snel gevolgd door een golf van arrestaties in zeker zes van de achttien Iraakse provincies. Deze acties gaan vandaag, na de zogenaamde terugtrekking, gewoon verder.

De oorlog heeft dus geen bloeiende democratie en vrijheid opgeleverd?
Saad Jawad. Men stelt het vaak voor dat de VS en hun bondgenoten Irak hebben bevrijd van een wrede dictator. Ik heb indertijd ook kritiek gegeven op zijn regime en was nooit lid van de Baath-partij, maar Irak was onder zijn bewind een welvarend, goed ontwikkeld en seculier land. Irak was een modelstaat in het Midden-Oosten en – tot spijt van wie het benijdt – een onafhankelijk land dat de ontvangsten van zijn grote oliereserves in eigen land investeerde. De VS vonden zo’n staat een bedreiging voor hun belangen in deze olierijke regio en dus moest die staat letterlijk vernietigd worden. Kijk wat nu in Libië is gebeurd en hoe men probeert om ook Syrië naar een burgeroorlog te leiden. Het Westen schermt met mensenrechten, bescherming van de bevolking, maar de moordende NAVO-acties in Libië illustreren duidelijk dat de VS niet geïnteresseerd zijn in het lot van de bevolking. De Iraakse tragedie was een belangrijke stap in de vernietiging van soevereine staten in het Midden-Oosten.

Hoe moet het nu verder?
Saad Jawad. Ik wil niet defaitistisch klinken, maar ik moet vaststellen dat de situatie in Irak de voorbije maanden zeker niet verbeterd is. De VS hebben bewust een politiek gevoerd om bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten en de regering Maliki zet deze politiek verder. Toch is er hoop, want het Iraakse volk wil de eenheid bewaren, het verzet groeit. Ik wil daarom onze westerse vrienden oproepen dit verzet te steunen en mee te werken aan de heropbouw van een verenigd Irak. Met Beyond Educide, waarin we uitgebreide aanbevelingen formuleren om het Iraakse onderwijssysteem weer op de sporen te krijgen, geven we een constructieve voorzet. Ik hoop dan ook op een enthousiaste reactie in België.

Bron: Dirk Adriaensens en Ward Treunen in 'Solidair'