door Bruno Tobback en Cathy Plasman © De Morgen.

Volgens Bruno Tobback en Cathy Plasman komt openhouden kerncentrales enkel Electrabel ten goede.

Minister van Milieu Paul Magnette (PS) heeft voorgesteld om de oudste kerncentrales in ons land tien jaar langer open te houden, tot 2025. Het enige wat de regering met het herroepen van de kernuitstap bereikt, is het bestendigen van Electrabels monopolie, schrijven Bruno Tobback en Cathy Plasman.

Dat premier Van Rompuy wanhopig op zoek is naar geld, daar hebben we begrip voor. Dat minister Magnette de elektriciteitsbevoorrading wil veiligstellen? Het is zijn verdomde plicht. Maar dat ze daarvoor de kerncentrales openhouden, dat is een ongeziene blunder. Het Nucleair Forum warmde de publieke opinie al op, op kosten van de belastingbetaler. Het Gemixrapport, besteld om te bewijzen dat we niet zonder kerncentrales kunnen, doet de gevraagde aanbevelingen. Nu is het alleen nog wachten op het finale bod van Suez voor we weten hoeveel geld de Fransen veil hebben voor hun controle op onze elektriciteitsmarkt. "Ons monopolie in ruil voor uw begroting", dat is de deal. Van de Franse energiegigant kunnen we dat nog begrijpen, van onze regering veel minder. Want wie ontbreekt er in het plaatje? Juist, de Belgische consument.
De focus in het nucleaire debat is de afgelopen jaren subtiel verschoven. De enige vraag die men nog stelt is: "Gaat het licht uit in 2015, als de eerste kerncentrales sluiten?" Ja, zegt uiteraard de nucleaire lobby, daarin gevolgd door de regering. Plots is de kernuitstap het probleem, niet meer de kerncentrales. Die logica negeert heel bewust enkele simpele vaststellingen, die bewijzen dat een nucleaire renaissance meer problemen meebrengt dan ze er oplost.
Heeft iemand de afgelopen vijf jaar bijvoorbeeld nog iets vernomen over de berging van het kernafval? Na veertig jaar is er nog steeds geen wetenschappelijk uitsluitsel over hoe men dat gevaarlijke goedje, dat duizenden jaren radioactief blijft, gaat bergen. Wat wel vaststaat, is dat de opkuis van de centrales miljarden gaat kosten. Het Niras raamt de extra kosten van tien jaar bijkomende afvalproductie op 4 miljard euro, geld dat zal worden opgehoest door de elektriciteitsverbruiker.
Nog zoiets. Onze kerncentrales zijn voorzien op dertig jaar dienst. Elk jaar dat ze langer openblijven, brengt veiligheidsrisico"s mee en dus grote onderhoudskosten en veiligheidsinvesteringen. Volgens de wet op de kernuitstap mogen ze al veertig jaar draaien. Niemand kan de veiligheid garanderen als ze vijftig of zelfs zestig jaar zouden produceren. Trouwens: omdat geen enkele verzekeraar de gigantische kosten van een nucleair incident wil dekken, is het de belastingbetaler – en niet Electrabel – die dat risico draagt.
De kerncentrales verzekeren de Franse gigant Gdf Suez wel van de controle over de Belgische energiemarkt. De kerncentrales zijn in het verleden afbetaald door de Belgische consument, die jarenlang te hoge rekeningen kreeg. Nu produceren ze erg goedkope stroom, maar de eindverbruiker merkt daar niets van. Het is Electrabel dat de winsten opstrijkt en daardoor elke concurrentie in de kiem kan smoren. Zo blijft de Belg afhankelijk van de grillen van een buitenlandse elektriciteitsgigant. De winsten vloeien naar Parijs, zonder garantie dat er voldoende wordt geïnvesteerd om de Belgische bevoorrading veilig te stellen. Zolang Electrabel de markt domineert, zal elke bijdrage aan de schatkist automatisch worden doorgerekend op de elektriciteitsfactuur. Zo betaalt de consument nóg een keer. Ondertussen moeten we vaststellen dat Electrabel geen belastingen meer betaalt, omdat de belastbare opbrengsten naar de Franse moederholding worden doorgesluisd. Daar compenseren ze de verliezen die Suez maakt omdat de Franse regering maximumprijzen voor gas en elektriciteit oplegt. Onze regering weigert dat halsstarrig, zodat de tarieven in België dubbel zo snel stijgen als in Frankrijk – bij dezelfde producent. Met andere woorden, we subsidiëren met zijn allen ook nog eens de goedkopere stroom van onze zuiderburen.
Ondertussen staat het monopolie van Electrabel de komst van nieuwe spelers en milieuvriendelijke en veilige centrales in de weg, op een moment dat de omschakeling naar een propere energie-economie overal ter wereld wordt gezien als dé manier om uit de crisis te raken. Zolang de kerncentrales openblijven krijgen nieuwe producenten geen voet aan de grond. Zo missen we een historische kans om voorop te lopen in een internationale energierevolutie, die niet alleen veel jobs in eigen land kan opleveren, maar onze bedrijven ook perspectieven zou geven om hun knowhow overal ter wereld te gelde te maken.

Mottenballentaks

Voor wie het nog niet heeft begrepen: de kerncentrales zijn het probleem, niet de oplossing. Als we elke Belg een eerlijke factuur willen voorschotelen, moeten we af van de machtspositie van Electrabel en dus van de nucleaire energie. Er bestaan alternatieven – in tegenstelling tot wat het Gemixrapport zegt staat nu al voldoende productiecapaciteit in de steigers om de sluiting van de eerste drie kerncentrales in 2015 te compenseren. Op dit moment voeren we zelfs elektriciteit uit, een vaststelling die Magnette voor het gemak over het hoofd ziet. Naast economische kansen bieden die alternatieven de Belgische consument nog een extraatje: controle over een eigen toekomstgerichte energieproductie en dus onafhankelijkheid van de hebberige energieproducenten van de twintigste eeuw. De regering heeft dus wel een keuze. Ze kan, zoals sp.a al jaren voorstelt, nu een mottenballentaks invoeren die de superwinsten van de kerncentrales afroomt. Daarvoor hoef je hun levensduur niet te verlengen, want zelfs in het uitstapscenario blijven de jongste centrales tot 2025 draaien en de oudste tot 2015. Een krachtig signaal dat het monopolie van Electrabel wordt aangepakt door de kerncentrales te sluiten wanneer ze 40 jaar oud zijn, zou concurrenten een echte kans geven, en dat zou Electrabel dan weer verhinderen om de taks door te rekenen aan de consument. De opbrengsten kunnen nog jarenlang worden geïnvesteerd in de groene economie, zodat de vervangcapaciteit ook op termijn gegarandeerd is. Ofwel kruipt de regering door het stof, in de hoop tot een deal te komen met Electrabel. In dat geval wensen we haar veel succes, want ook juridisch-technisch rijzen er problemen. In de zomer van 2007, toen Yves Leterme een regering op poten probeerde te zetten, vroegen de oranje-blauwe onderhandelaars juridisch advies over het terugschroeven van de kernuitstap. Dat kan alleen, zo was de conclusie, als er drastische maatregelen worden genomen om de concurrentie op de elektriciteitsmarkt te garanderen. Dat is net wat Suez/Electrabel tot elke prijs wil vermijden. "Ons monopolie in ruil voor uw begroting" is een deal die in strijd is met de Europese concurrentieregels. Elke regeling die het monopolie bestendigt, zal met succes worden aangevochten door de andere spelers op de elektriciteitsmarkt. En elke regeling die dat niet doet, zal voor Electrabel te mager zijn. Sueztopman Mestrallet klaagde al dat er zware investeringen nodig zijn om de levensduur van de kerncentrales te verlengen, en dat er dus niet bijster veel winst af te romen zou zijn. Tja. We gaan hem ook niet dwingen om zijn kerncentrales open te houden, toch?
De regering heeft wel een keuze. Ze kan een mottenballentaks invoeren die de superwinsten van de kerncentrales afroomt zonder hun levensduur te verlengen.

Bruno Tobback is sp.a-Kamerfractieleider en Cathy Plasman is energiedeskundige en sp.a-Kamerlid.