door Luc Bonneux © De Morgen.

De federale regering heeft vorige week een bestelling geplaatst van 12,6 miljoen vaccins tegen de Mexicaanse griep bij het farmaciebedrijf GlaxoSmithKline. Voorts vindt Luc Bonneux dat België goed gespaard blijft van de varkensgriepgekte, in het leven geroepen door "een hebberige alliantie tussen industrie, academie en volksgezondheidambtenarij".
België is een eiland van gezond verstand te midden van de varkensgriepgekte. Dat komt door ons nuchtere wantrouwen van de overheid, maar ook door Marc Van Ranst. Hij slaagde met grootste onderscheiding op inhoud en kwaliteit van zowel informatie als communicatie. Vanuit Nederland krijg je een beter zicht hoe de pandemische grieppaniek is onstaan uit het niets, door een hebberige alliantie van industrie, academie en volksgezondheidambtenarij.
Er zijn drie vormen van griepepidemieën: wintergriep, pandemische griep en de Spaanse griep uit 1918. De wintergriep treedt iedere winter op. 2009 was een "goed" griepjaar: in België vielen er 1.000 doden meer dan gewoonlijk, in Nederland 2.000. Dat was een fait divers. Onze door gezondheid geobsedeerde maatschappij geeft weinig om bejaarden en zieken. Bij gezonde volwassenen en kinderen veroorzaakt de wintergriep zelden ernstige ziekte. Bij een drastisch nieuw griepvirus treedt er een grieppandemie op. Omdat weinig mensen weerstand kennen, worden er drie maal meer getroffen en zijn ze gemiddeld jonger - ouderen hebben een ruimer logboek van beleefde griep. De huidige varkensgriep is een dergelijke pandemische griep, zij het goedaardiger dan gemiddeld. Gezonde volwassenen of kinderen voelen zich één of twee dagen ziek. De varkensgriep is mede Mexicaanse griep genoemd om niet te herinneren aan de desastreuze varkensgrieppaniek in 1976: door ontijdige vaccinatie tegen een onbestaande bedreiging kregen 500 mensen in de USA een ernstig neurologisch syndroom. De Spaanse griep ontstond toen een dodelijk vogelgriepvirus zijn weg vond in op elkaar gepakte gestresste jonge mannen, overlevend op slechte legerkost in ongezonde kazernes. Dit was eenmalig. In de geschreven geschiedenis bestaat er geen aanwijzing van een vergelijkbare epidemie.
Het fascinerende vraagstuk is waarom een nieuwe grieppandemie zo lang is weggebleven na 1968. In arme landen delen kleine boeren steeds minder ruimte met gevogelte en varkens, door de enorme mobiliteit staat iedereen in contact met iedereen. De bestaande wintergriep werd steeds goedaardiger en maakte het de grieponderzoekers en -ambtenarij lastig om het nut van hun bestaan te bewijzen. Farmaciebedrijven Roche en Glaxo hadden in de jaren negentig patenten op nieuwe antigrieppillen verworven, de neuraminidase inhibitoren (NAI, beter bekend als Tamiflu en Relenza). Er was geen belangstelling voor. Er was evenmin animo om de stilaan verouderde griepvaccins op te werken. In 2002 veranderde dat dramatisch met SARS. SARS leek aanvankelijk zowel dodelijk als besmettelijk. Plots werd ieder zich bewust dat we, met veel bij elkaar gepakt in een steeds kleinere wereld, kwetsbaar waren.

Doemscenario"s

Sinds 1996 dwaalde er een vogelgriepvirus rond. De grieplobby greep zijn kans, en creëerde een gezondheidspaniek. Het is gemakkelijk om een scenario te verzinnen, waarbij een bestaand vogelgriepvirus zich verandert tot een zeer dodelijk iets: het is al eens gebeurd. Doemscenario"s, daar zijn we dol op. Politiek en volksgezondheidsbureaucratie konden hun daadkracht demonstreren in de productie van pandemiebestrijdingsplannen. Big Farma, ondersteund door minder integere collega"s dan Van Ranst, had een prachtig medicijn in de kast. De efficiëntie van NAI is gering, de kosten-efficiëntie is onbestaande. Bij bekende risicogroepen moet je 110 en 170 mensen behandelen om één ziekenhuisopname en één longontsteking te voorkomen. Het idee dat je door preventief behandelen van contactpersonen de pandemie kan bestrijden komt van de pokkenvaccinatie, maar pokken zijn geen griep en pillen geen vaccin. Pokken zijn enkel besmettelijk bij open zweren, bij de griep hebben veel besmettelijke mensen weinig of (nog) geen symptomen. De werkzaamheid van dit uitzinnige idee van preventieve behandeling werd aangetoond in "computermodellen". De varkensgriep in de echte wereld heeft getoond wat deze waard zijn.
Geld koopt tijd, gewonnen levensjaren door vermeden ziekte en sterfte. Ik ken de kosten van het griepcircus niet. In Nederland was de griepambtenarij overwerkt nog voor het eerste geval van varkensgriep was gevonden. De arts wordt verweten dat hij te veel bloedonderzoek en te veel behandelingen doet, door dezelfde staat die quarantaines, bloedonderzoeken en preventieve behandelingen uitvoerde bij gezonde mensen voor een griepje. Wat de grieplobby goed doorhad, is dat de gezondheid van de politieke carrière geen prijs kent.
Wereldwijd, of toch in het rijke westen, zet de medische industrie druk op de politici om hun verantwoordelijkheid af te kopen. Nederland is bijvoorbeeld een zwak land in dezen, omdat generaties ervaring met watersnoodrampen hen gemakkelijk aanzet tot collectieve paniek en collectieve maatregelen. Eens Nederland valt, komen andere EU-landen automatisch onder druk te staan. Zo ontstaat snel een domino-effect, waar op geen politicus weerstand aan kan bieden. België was een van de laatste om NAI te stockeren. Het was onmogelijk geworden om als enige actie gezond verstand te blijven gebruiken.
Geen politicus wil het verwijt dat hij niet alles heeft gedaan. Wat we wel moeten doen bij griep, is goed zorgen voor onze zieken en bejaarden. Zodanig is de varkensgrieppaniek toch dodelijk. Niet door de griep, maar door de verspilling van mensen en middelen aan een banale, goedaardige pandemische griep bij gezonde mensen.

Bonneux is expert volksgezondheid en medisch publicist. Hij werkt op het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) in Den Haag. Zijn instituut is niet verantwoordelijk voor zijn opinies.